جالب است بدانید عموم مردم یک تصور اشتباه درباره بیش فعالی دارند و آن این است که فک می‌کنند اختلال بیش فعالی تنها یک نوع است. در حالی که این اختلال یک نوع نبوده و انواع بیش فعالی وجود دارد.
به همین علت برای تشخیص صحیح این اختلال باید با انواع بیش فعالی و علائم هر یک آشنا شد. هر نوع از بیش فعالی یک سری از علائم مربوط به خود را دارد که در این مطلب به انواع بیش فعالی و نشانه‌های هر کدام از انواع آن می پردازیم.
در مقالات قبل درباره‌ی بیماری بیش فعالی، علت و علائم آن صحبت کردیم، که می‌توانید در مقالات زیر آنها را مطالعه کنید.
- بیش فعالی چیست؟
- علت بیش فعالی
- علائم بیش فعالی
- انواع بیش فعالی
- تشخیص بیش فعالی
- تست بیش فعالی کودکان
اگر فکر می‌کنید فرزندتان با بقیه کودکان فرق دارد، بیش از حد شیطنت می‌کند و در فکر‌کردن، رفتار و روش یادگیری با سایر همسالان خود تفاوت دارد.
همچنین اگر این احتمال را می دهید و نگرانید که شاید دلیل مشکلات فرزندتان در خانه، مدرسه و روابط دوستانه بیش فعالی است، حتماً با این اختلال و انواع آن آشنا شده و پس از تشخیص قطعی به کمک پزشک و مشاور دنبال درمان کودک خود باشید.
برخی از کودکان که به شکل واضحی بیش از حد فعال نیست، بسیاری از پدر و مادرها از وجود اختلال بیش فعالی-کم‌توجهی در فرزندشان مطلع نمی‌شوند.
آنها گمان می‌کنند که همه‌ی کودکان مبتلا به این اختلال، باید بیش از حد فعالیت داشته باشند و مثل خرگوش همیشه در حال ورجه و ورجه و بالا و پایین رفتن از در و دیوار باشند.
که البته این تصور درست نیست، زیرا بیش فعالی انواع مختلفی دارد و همه کودکان مبتلا لزوماً شیطنت و جست و خیز بیش از اندازه ندارند. بنابراین بهتر است با انواع مختلف این بیماری و علائم آنها آشنا شوید.
انواع بیش فعالی
اختلال بیش فعالی در بزرگسالان و نیز در کودکان مختلف، دارای ویژگی‌های یکسان نیست. علائم بیش فعالی به روش‌ها، با ترکیب‌ها و در درجات مختلفی روی افراد تأثیر می‌گذارد.
علاوه بر این، علائم بیش فعالی با تغییر شرایط زندگی و گذر از پیش‌دبستانی به دبستان، دبیرستان و پس آن در بزرگسالی تغییر می‌کنند.
بیش فعالی معمولاً از ۲ سالگی به بعد شروع می‌شود و دارای ۳ بعد اساسی است، که شامل پرتحرکی یا بیش فعالی، کمبود توجه و تمرکز و تکانشگری یا بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می باشد. این اختلال انواع گوناگونی دارد و کودکان ترکیب متفاوتی از نشانه‌ها را بروز می‌دهند.
بیشتر کودکان بیش‌فعال دچار مشکل تمرکز هم هستند و شایع‌ترین نوع بیش‌فعالی، در کودکان پرتحرک و پرجنب‌وجوش و همزمان با مشکل توجه و تمرکز است.
همچنین در بعضی از کودکان دیده می‌شود، که فقط مشکل پرتحرکی و عملکرد تکانه‌ای دارند و دسته دیگری از کودکان فقط دچار مشکل تمرکز هستند.
هر چند که اکثراً نشانه‌های کمبود توجه، تکانشگری و بیش فعالی در افراد با هم دیده می‌شود. اما در برخی از افراد مبتلا، دسته‌ای از نشانه‌ها بارزتر بوده و بیشتر به چشم می‌خورد. بر همین اساس، این اختلال را به سه نوع می‌توان تقسیم کرد:
۱- اختلال بیش فعالی از نوع بیش‌فعالی-تکانشگری
برای کودکان پیش دبستانی که معمولاً والدین به کلینیک‌های روان شناختی و روان‌پزشکی مراجعه می‌کنند، از بین انواع بیش فعالی این گونه رایج‌تر است.
کودکان مبتلا به نوع بیش‌فعال_تکانشگر مشکلی در حفظ توجه ندارند، ولی نشانه‌های بیش فعالی و تکانشگری را نشان می‌دهند و بیش فعالی رفتاری در آنها به وضوح دیده می‌شود.
این گروه به طور مشخص فعالیت بالایی دارند و زمانی مطرح می‌شود که نشانه‌های بیش فعالی تکانشگری در شش ماه گذشته بیشتر از نشانه‌های نبود توجه دیده شده باشند.
در واقع می‌توان گفت این اختلال تنها بیش فعالیتی یا فزون کنشی و رفتارهایی است، که انگیزه آنی دارند و بدون فکر قبلی انجام داده می‌شوند. از نشانه‌های آن می‌توان علائم زیر را ذکر کرد:
- کودک همیشه بی‌قرار است و دست و پایش را تکان می‌دهد. نمی‌تواند یک جا بی‌حرکت بماند. مدام پیچ و تاب می‌خورد و از میز و صندلی بالا و پایین می‌رود.
- تنظیم مهارت‌های حرکتی برایش دشوار است.
- محل نشستن یا صندلی را مدام ترک می‌کند.
- انرژی زیادی دارد و زیاد فعالیت می‌کند، به اصطلاح می‌گویند از دیوار راست بالا می‌رود.
- نمی‌تواند بی سر و صدا باشد و همیشه کارها و بازی‌هایش پرسروصدا و پرهیاهو است.
- مدام در حال حرکت به نظر می‌رسد (سر گردانند).
- به‌سادگی هیجان‌زده و برانگیخته می‌شود و به‌سختی آرام می‌گیرد.
- یک‌ریز حرف می‌زند، در حالی که به سختی می‌توانید حرف‌هایش را بفهمید.
- تحمل انتظار ندارد و نوبت را رعایت نمی‌تواند.
- تخریب‌گر است و از این کار لذت می برد.
- بدون فکر و بدون توجه به عواقب، کارش را انجام می‌دهد.
- رفتار و واکنش‌های ناگهانی، بدون فکر و احساسی دارد.
- به سختی خودش را کنترل می‌کند و نمی‌تواند مانع رفتارها و کارهایش شود.
- قبل از تمام شدن سؤال و بدون فکر جواب سوال را می‌دهد. میان حرف یا کار دیگران می‌پرد و بی‌نوبت حرف می‌زند. همچنین بدون توجه به عواقب آن حرفی را به زبان می‌آورد.
- قبل از اینکه کامل برایش توضیح بدهند، شروع به انجام کارها می‌کند.
- خطر می‌کند بدون اینکه به پیامدهایش فکر کند و به همین دلیل ممکن است دچار حوادث زیادی شود.
- اهل کار گروهیو همکاری با دیگران نیست.
- به راحتی آشفته و خشمگین می‌شود و مدیریت احساساتبرایش دشوار است.
- تحمل سرخوردگی و شکست را ندارد.
۲- اختلال بیش فعالی از نوع بی توجهی
از بین انواع بیش فعالی نوع کمتر عادی آن این است که فرد مبتلا دچار مشکل تمرکز پیدا کردن شود، اما کارهای پیش‌بینی نشده را انجام نمی‌دهد. در واقع کودکان با اختلال بی توجهی، بر خلاف گروه قبلی فعالیت زیادی ندارند و مشکل اصلی آنها عدم توجه و تمرکز است.
این کودکان کلاس و یا سایر فعالیت‌ها را به هم نمی‌زنند، در عوض توانایی نگه داشتن تمرکز خود بر روی تکالیف درسی و یا اجرای قوانین روتین خانه و خانواده را ندارند. به همین دلیل هم معمولاً به علائم آنها توجهی نشده و به سادگی این اختلال در آنها شناسایی نمی‌شود.
به بیانی دیگر می‌توان گفت این افراد حضور فیزیکی دارند، اما فکر و حواسشان جای دیگری است و معمولاً به اسم نابغه‌های کودن شناخته می شوند.
فرد مبتلا ممکن است در گوش کردن به معلم مشکل داشته باشد و یا لوازم شخصی خود را گم کند. در این نوع اختلال افراد بسیار رویا پرداز بوده و اشتباهات خیلی سطحی دارند. از نشانه‌های آن می‌توان علائم زیر را عنوان کرد:
- از روی بی دقتی دچار اشتباه می‌شود.
- به‌سادگی دچار حواس‌پرتیمی‌شود.
- نمی‌تواند به راحتی تمرکز کند و به جای کار اصلی بر روی چیزهای بیهوده تمرکز می‌کند. همچنین معمولاً سرگرم کارهایی می‌شود که ربطی به موضوع ندارد.
- در حفظ توجه بیش از ۵ دقیقه مشکل دارند.
- همیشه از کاری به کاری دیگر می‌پرد.
- از طرف دیگر ممکن است نتواند تمرکزبیش از حدش را از روی موضوعی بردارد. در واقع کودک تمرکز بی‌اندازه‌اش را صرف موضوعی بی‌ربط و غیرضروری می‌کند و نمی‌تواند به چیز دیگری توجه کند. مثلاً کودک ساعت‌ها بازی ویدیویی می‌کند و انتقال این توجه به موضوعی دیگر برایش بسیار سخت است.
- گوش نمی‌دهند و فقط تظاهر به گوش دادن می‌کند. زیرا احتمالاً در حال رویاپردازی است و فکرش جای دیگری سیر می‌کند.
- از خود عکس‌العمل‌های سریع نشان می‌دهند، مثلاً هنگام گوش کردن ناگهان سر خود را برمی‌گرداند.
- به‌طور غیرطبیعی فراموش‌کار است.
- کارها را نیمه کاره رها می‌کند.
- وسایلش را گم می‌کند و افکار و فعالیت‌هایش بی‌نظم و قاعده است.
- در سازماندهی برنامه‌ها مشکل دارند.
- نمی‌تواند توجه لازم را به جزئیات داشته باشد.
- به کارهایی که نیازمند تمرکز بالا هستند، علاقه‌ای ندارد یا از آنها دوری می‌کند.
- به سختی کاری را شروع می‌کند و مدام کارها را به تأخیر می‌اندازد.
- به سادگی کسل می‌شود.
- وقت شناس نیست و درک درستی از زمان ندارد.
- با کوچک‌ترین محرکی، مثل بوق ماشین یا صدای تیک تاک ساعت حواسش پرت می‌شود.
- از دستورات داده شده پیروی نمی‌کند.
- خواب کمی دارد.
اختلال بیش فعالی از نوع ترکیبی
عادی‌ترین و شایع‌ترین نوع از انواع بیش فعالی در کودکان، نوع ترکیبی آن بوده و به کودکانی اطلاق می‌شود که رفتارهای ترکیبی از هر سه علامت ذکر شده از بیش فعالی را با هم بروز می‌دهند.
این کودکان پرتحرک و پر جنب و جوش بوده و همزمان با این علائم مشکل توجه و تمرکز نیز دارند. علائم این گروه از اختلال بیش فعالی به شکل دشواری در تمرکز، دشواری در کنترل رفتارهای ناگهانی و بیش از حد فعال بودن جلوه‌گر می‌شود.
در واقع این نوع از انواع بیش فعالی زمانی شناسایی می‌شود، که هم نشانه‌های کمبود توجه، هم نشانه‌های بیش فعالی و تکانشگری، در دست کم شش ماه گذشته، پیوسته نمود داشته باشند. در بیشتر کودکان و نوجوانان بیش فعال، نوع مرکب آن دیده می‌شود.