یکی از درمان‌های مؤثر و پذیرفته شده برای اضطراب که این روزها استقبال زیادی از آن هم می‌شود، درمان اضطراب با نوروفیدبک است. در این مطلب ببینید میزان تأثیر نوروفیدبک بر اضطراب چقدر است و آیا نوروفیدبک قادر است اضطراب را درمان کند؟
اگر با تکنیک درمانی نوروفیدبک و این روش نوین در پزشکی آشنایی ندارید، می‌توانید به کمک سری مقالات زیر با نوروفیدبک آشنا شوید.
اضطراب چیست؟
برای اینکه با روش درمان اضطراب با نوروفیدبک آشنا شویم، لازم است ابتدا آشنایی مختصری با اختلال اضطراب و نشانه‌های آن داشته باشیم. همچنین ببینیم اگر این اختلال را درمان نکنیم چه تأثیری بر سلامت جسم و روان ما می‌گذارد.
سازمان بهداشت جهانی گزارش کرده که در سطح جهانی از هر ۱۳ نفر ۱ نفر دچار نوعی از اضطراب است. گزارش‌های این سازمان نشان می‌دهد که اختلالات اضطراب شایع‌ترین اختلال روانی در سطح جهان است که انواع فوبیاها، فوبیای اجتماعی و اضطراب فراگیر را شامل می‌شود.
همگی بی شک اضطراب و حال بدی که به ما می‌دهد را در طول زندگی بارها تجربه کرده‌ایم. این احساس عکس‌العمل دفاعی بدن در مقابل چالش‌ها، مشکلات و شرایطی است که باید به اصطلاح هوش و حواسمان را جمع کنیم.
به عنوان مثال: موقع سخنرانی در برابر جمع، وقت امتحان، به خاطر مشکلات مالی، به خاطر تأخیر سر یک قرار و …دچار اضطراب می‌شویم.
اضطراب (Anxiety) یا دلشوره یا تشویش حالت احساسی بسیار بدی است که ناخواسته اما یک احساس طبیعی و معمولاً سالم است. در واقع اضطراب یک احساس عمیق نامشخص، مبهم و ناخوشایند ترس، هراس و دل‌آشوبی است.
انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA) اضطراب را «هیجانی که با احساس تنش، افکار نگران کننده و تغییرات جسمانی نظیر فشارخون بالا مشخص می‌شود» تعریف می‌کند.
این احساس به طور معمول بعد از بر طرف شدن شرایط بد و اضطراب‌آور، خودش از بین می‌رود و فرد به حالت آرامش برمی‌گردد. یا اینکه شخص به خودش مسلط می‌شود و آرامشش را به دست می‌آورد.
اما اگر این‌طور نبود و احساس اضطراب به خودی خود رفع نشد. یعنی فرد در حالت معمول نیز بیشتر از اندازه احساس اضطراب و هراس داشت، احتمالاً به اختلال اضطراب دچار شده است. اختلال اضطراب علاوه بر برانگیختگی فیزیولوژیکی در فرد حالت درماندگی و عدم تعادل روانی نیز ایجاد می‌کند.
اختلال اضطراب باعث تغییر رفتار و احساسات فرد و حتی ایجاد بیماری جسمی نیز می‌شود. مثلاً باعث عصبانیت بیش از حد، ترس، بی‌قراری، دلهره، دل‌آشوبی و نگرانی مداوم او است. اضطراب خفیف مبهم و ناراحت کننده است، در حالی که اضطراب شدید می‌تواند به‌طورجدی فعالیت‌های روزمره را مختل کند.
انواع اختلال اضطراب
درمان اضطراب با نوروفیدبک می‌تواند برای انواع مختلف اختلال اضطراب مفید باشد. طبق پژوهش‌های بالینی روان‌شناسان، اضطراب را به چندین نوع می‌توان تقسیم کرد. از جمله انواع شایع اختلال اضطراب می‌توان از موارد زیر نام برد:
- اختلال اضطراب عمومی
- اختلال هراس
- اختلال اضطراب اجتماعی
- ترس افراطی
- آگورافوبیا یا بازار هراسی
- اختلال اضطراب جدایی
- اختلال سکوت انتخابی
- اختلال اضطراب ناشی از دارو
نشانه‌های اضطراب
اضطراب هر چند یک اختلال درونی و روان‌شناختی است، اما علائم و نشانه‌های بیرونی نیز دارد. نشانه‌های اضطراب را می‌توان به دو بخش روان‌شناختی و جسمانی طبقه‌بندی کرد.
نشانه‌های روان‌شناختی اضطراب عبارت‌اند از:
دلواپسی، تحریک پذیری، هراس، بی‌تابی، احساس خطر قریب الوقوع، بی‌قراری، ترس، ناتوانی در حفظ آرامش، دشواری در تمرکز، مشکلات خواب و فقدان لذت .
نشانه‌های جسمانی نیز مشتمل است بر:
خشکی دهان، سرخ شدن، تهوع و استفراغ، غش و ضعف، اسهال، یبوست، سرگیجه، تنش عضلانی، تکرر ادرار، تحرک بیش از حد، مشکلات جنسی، لرزش، طپش قلب، افزایش ضربان قلب یا بی‌نظمی ضربان آن، آه کشیدن، تنفس تند و سریع، تعریق به ویژه در کف دست‌ها، تنفس‌های کوتاه، رنگ پریدگی و احساس خفگی.
علت ایجاد اضطراب
می‌توان گفت زمانی که استرس و موقعیت‌های استرس‌زا در زندگی زیاد و به مدت طولانی تکرار شود، باعث ایجاد اختلال اضطراب می‌شود. یا اینکه به طور طولانی مدت بدن در حالت برانگیختگی (آماده باش) قرار داشته باشد، این فرد آماده اختلال اضطراب می‌شود.
همچنین تکرار زیاد موقعیت‌هایی که قبلاً برای فرد استرس‌زا بوده یا در آن‌ها به فرد آسیب‌های جدی جسمی، احساسی و عاطفی شدید وارد شده، می‌تواند احتمال اضطراب را افزایش دهد. اگر اضطراب به صورت ترس و نگرانی بیش از حد، غیرمنطقی و غیر قابل کنترل باشد و زندگی روزمره شخص را مختل کند، اختلال اضطراب ایجاد شده است.
افراد مبتلا به اختلالات اضطراب، ترس، نگرانی، اندوه و پریشانی را به طور مداوم تجربه می‌کنند. مثلاً شخص همیشه استرس دارد، نمی‌تواند احساس آرامش کند، تپش قلب دارد، خوابش مختل است، احساس خستگی و از پا افتادگی می‌کند، سردرد دارد یا احساس گیجی می‌کند.
علاوه بر این‌ها او نمی‌تواند تمرکز یا تصمیم‌گیری کند و بی‌دلیل دچار ترس و وحشت می‌شود. اما با درمان آن، این افراد می‌توانند این احساسات را مدیریت کرده و به زندگی عادی خود برگردند.
به عنوان مثال: بیشتر دانش آموزان و دانشجویان در روزهای امتحان دچار اضطراب می‌شوند و این باعث می‌شود بهتر و بیشتر درس بخوانند؛ در حالی که افرادی که اضطراب بیمارگونه دارند، با وجود اینکه درس را بلد هستند، به دلیل شدت اضطراب تمرکز نداشته و هر چه که بلد بودند در هنگام امتحان فراموش می‌کنند.
درمان اضطراب با نوروفیدبک
اختلال اضطراب نیز مانند بقیه اختلالات دارای دو نوع درمان سنتی، یعنی درمان دارویی و روان درمانی است که بر مبنای ویژگی‌های شخصیتی یا تشخیص نوع اختلال، نوع درمان نیز مشخص می‌شود.
اما این روزها از جمله درمان‌های غیر دارویی که برای استرس و اضطراب مؤثر بوده و مورد استفاده قرار می‌گیرد، درمان اضطراب با نوروفیدبک است.
درمان اضطراب با نوروفیدبک جزو روش‌های درمانی بسیار مؤثر و نیز شیوه‌ی نوینی برای درمان اختلال اضطرابی شناخته شده است. به صورتی که نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد ۸۰ تا ۹۰ درصد بیماران مبتلا به اضطراب با روش نوروفیدبک درمان خواهند شد.
بنا به گفته پژوهشگران، اختلال اضطراب از اولین مواردی بود که به روش درمان با نوروفیدبک پاسخ داد.
در مغز بیماران مبتلا به اختلال اضطرابی، یکی از قسمت‌هایی که دچار پّرکاری می‌شود نواحی پس سری مغز است. در نواحی پس سری عمدتاً امواج آهسته در زمان استراحت افزایش می‌یابند و در زمانی که ما چشمان‌مان را می‌بندیم به حداکثر می‌رسند. وجود امواج آهسته نشان دهنده کاهش عملکرد در این نواحی است.
در بیماران مبتلا به اختلال‌های اضطرابی این ناحیه از مغز عملکردش افزایش می‌یابد. بخصوص در سینگولیت خلفی با افزایش امواج بتا نسبت به نواحی پیشانی سر مواجه هستیم. افراد مضطرب در نقشه مغزی یا QEEG، خود کاهش موج آلفا و گاهی تتا را نیز خواهند داشت.
اساس مداوای اضطراب با نوروفیدبک بر این پایه است که یاد بگیریم چگونه اضطراب خود را مهار کنیم. درمان اضطراب با نوروفیدبک در واقع نوعی آموزش و شرطی کردن مغز است. نوروفیدبک باعث می‌شود مغز بتواند کارکرد خویش را به حالت طبیعی و سالم دوباره تنظیم کند و عملکرد فرد به سطح طبیعی برسد.
این روش در جهت اصلاح الگوهای امواج مغزی آشفته عمل می‌کند، تا مغز بتواند مهارت‌های کنترل اضطراب را به دست آورد. در نوروفیدبک برنامه پیشنهادی برای بیمارانی که دچار اختلال اضطراب هستند، آموزش افزایش موج آلفا و تتا در مغز خواهد بود.
در واقع نوروفیدبک با هدف قرار دادن این مشکل بیماران اضطرابی سعی می‌کند، فعالیت زیاد مغز را به حداقل برساند و از این رو باعث می‌شود علائم مرتبط با بیماری او هم به کمترین حد برسد.
علاوه بر این، در این بیماران به صورت هم‌زمان عملکرد قلب هم بررسی می‌شود. بیشتر بیماران اضطرابی علی‌رغم مشکل در فعالیت برخی از نواحی مغز، دارای پّرکاری در سیستم اعصاب خودمختار نیز هستند. این بیماران دارای علائمی مانند تپش قلب، تنفس سریع، انقباض عضلانی و تعریق هستند. زمانی که ما از تلفیق نوروفیدبک با بیوفیدبک، تغییرپذیری ضربان قلب استفاده می‌کنیم اثر بخشی بیشتری را در این بیماران مشاهده می‌کنیم.
همه تحقیقات بیانگر آن است که نوروفیدبک می‌تواند با شرطی‌سازی امواج مغزی افراد در گروه‌های سنی مختلف اضطراب را کاهش داده و درمان کند. فرد مضطرب می‌تواند بعد از آشنا شدن با تغییرات فیزیولوژیک و عصبی خود با تمرین و تکرار، آرامش خود را زیادتر کند.
در واقع فرد مضطرب به صورت هشیارانه و کاملاً ارادی می‌آموزد که چطور می‌تواند اضطراب خود را بدون هرگونه مواد شیمیایی از بین ببرد. این روش ایمن، کاملاً بدون درد و بدون هیچ‌گونه عوارض جانبی است.
نتایج درمان اضطراب با نوروفیدبک
ژو و همکارانش (۲۰۰۹) اثر بخشی نوروفیدبک و بیوفیدبک را بر عملکرد تحصیلی گروهی دانشجو مطالعه نمودند.
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که نوروفیدبک در کنار بیوفیدبک به طور معناداری اضطراب امتحان، افسردگی و خلقشان را بهبود می‌بخشد.
دو مطالعه دیگر بر روی تأثیر نوروفیدبک بر اضطراب امتحان انجام شد (هاموند، ۲۰۰۵ ؛ گرت و سیلور، ۱۹۷۶).
این مطالعات دارای انتخاب تصادفی، ۴ گروه کنترل درمانی مختلف و یک گروه کنترل لیست انتظار را در بر می‌گرفتند.
در یکی از مطالعات، کاهش معناداری در اضطراب امتحان به دست آمد. در حالی که در گروه کنترل درمان نشده و گروه آموزش آرمیدگی کاهش معناداری دیده نشد.
در مطالعه دیگر افراد، دوره‌هایی از آموزش نوروفیدبک و آموزش بیوفیدبک عضلانی دریافت کردند. در این افراد نمرات اضطراب در مقایسه با گروه درمان نشده به طور معناداری کاهش یافت.
