به طور کلی می‌توان گفت علت بیش فعالی هنوز به طور دقیق مشخص نیست. ولی با آشنایی دلایل احتمالی می‌توان از برخی موارد آن پیشگیری و سلامت کودک را حفظ کرد. در مطلب قبل با بیش فعالی آشنا شدیم و دیدیم که بیش فعالی چیست و چه انواعی دارد. برای خواندن مقاله بیش فعالی چیست؟ وارد این لینک شوید.
با وجود اینکه اختلال کم‌توجهی ــ بیش‌فعالی مشکلی تقریباً شایع بین کودکان است، اما هنوز دانشمندان علت اصلی بروز آن را کشف نکرده‌اند. با این حال مطالعات نشان می‌دهد عوامل ژنتیکی و عصبی میتواند در بروز این اختلال مؤثر باشد.
یکی از اولین سؤالاتی که ذهن پدر و مادرها را درگیر می‌کند این است که چرا کودک دچار این اختلال شده است؟ گاهی افراد تصورات غلطی در این باره دارند.
مثلا فکر می‌کنند تربیت اشتباه یا محبت و آزادی بی‌رویه و لوس بار آوردن کودک و… علت بروز بیش فعالی در کودک است. اما تا به امروز هیچ مدرکی که نشان دهد، روش‌های تربیتی عامل به وجود آمدن این بیماری باشد، دیده نشده است.
این اختلال یک حساسیت مادرزادی در مغز و سیستم اعصاب است که باعث میشود فرد در برخی شرایط رفتار متفاوتی داشته باشد. شواهد نشان می‌دهد تفاوت‌هایی در ساختار مغز افراد دارای اختلال بیش فعالی با سایرین وجود دارد، ولی عوامل محیطی در زندگی فرد نیز ممکن است باعث شود که احتمال بروز اختلال در او بیشتر شود.
می‌توان گفت در نقاطی از مغز کودکان بیش فعال که مسئولیت توجه را بر عهده دارد، فعالیت کمتری وجود دارد. به عبارت دیگر مغز کودکان بیش فعال و کم توجه نسبت به کودکان عادی از نظر توجه عقب مانده‌تر است و مغز در بخش‌های مربوط به توجه و تمرکز دچار نقص جزئی است.
همچنین آن قسمت از مغز بیش فعالان که مسئولیت انتقال داده‌های عصبی را بر عهده دارد ساختار شیمیایی نامتعادلی دارد. دلیل این عقب ماندگی‌ها و بهم ریختگی شیمیایی دقیقا مشخص نیست، اما نقش ژن‌ها بدلیل ارثی بودن بیش فعالی در خانواده به نظر غیر قابل انکار است. معمولا در یک سوم موارد حداقل یکی از والدین فرد مبتلا علائم مشابهی را داشته است.
هر چند که این اختلال اغلب ارثی است، اما رویدادهای بیرونی و محیطی نیز میتوانند تا اندازه‌ای در آن تاثیر داشته باشند. این اختلال میتواند در دوران اولیه کودکی خود را نشان دهد و با رشد کودک علائم آن نیز در برخی موارد ناپدید میگردد.
علت بیش فعالی
علت به وجود آمدن بیش فعالی احتمالا ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و عوامل اجتماعی است. تخمین زده میشود که عوامل ژنتیکی حدود ۷۵٪ از علت بیش فعالی را تشکیل می‌دهند. عامل ژنتیکی این اختلال بیشتر در پدران کودکانی که دچار بیش فعالی هستند وجود دارد.
از عوامل محیطی که میتواند در بروز این اختلال موثر باشد، سیگار کشیدن و یا مصرف الکل در دوران بارداری توسط مادر و یا قرار گرفتن مادر در معرض نیکوتین در دوران بارداری است.
همچنین اگر در دوران نوزادی یعنی چهار هفته اول تولد کودک با مشکل تغذیه یا بهداشتی، روانی مواجه باشد نیز احتمال ایجاد این اختلال وجود دارد.
از دیگر علت بیش فعالی استرس مادر در دوران بارداری هم میتواند باشد. تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده بیانگر این است که این اختلال معمولا در خویشاوندان نزدیکاین افراد هم وجود دارد.
موارد خاص مربوط به عفونت قبلی یا ضربه به مغز هم ممکن است باعث ایجاد این اختلال شود. همچنین باید گفت به نظر نمی‌رسد که بروز این اختلال مربوط به سبک فرزندپروری و تربیت یا عدم وجود نظم و انضباط در کودک باشد.
مسمومیت ناشی از سرب حاصل از دود اتومبیل و آلودگی هوا، غذاهای محتوی مواد افزودنی مثل شیرین کننده‌های مصنوعی و یا رنگ دهنده‌های خوراکی، مواد جلوگیری کننده از فاسد شدن غذا که در بعضی از غذاهای آماده وجود دارد، نیز در ایجاد این اختلال سهیم هستند.
به طور کلی می‌توان گفت در صورتی که مادر حین بارداری یا زایمان دچار مشکلاتی شده باشد، احتمال ایجاد ADHD در کودک بیشتر شود. این مشکلات شامل مصرف مواد یا دارو حین بارداری، وزن کم نوزاد حین تولد، عفونت‌های مغزی، تماس با سموم یا برخی شرایط استرس زا برای مادر می‌باشد.
عامل ژنتیک
اختلال ADHD عموما به صورت فامیلی ظاهر میشود. عوامل ارثی محکمی در مطالعهٔ خانواده‌ها، دوقلوهای همسان و غیرهمسان پیدا شده است.
خواهر و برادران کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی سه تا چهار برابر بیشتر از خواهر و برادران کودکان بدون اختلال در معرض این اختلال هستند.
در یک مطالعهٔ استرالیایی بین ۱۹۳۸ خانواده با دوقلو مشخص شد، که اگر یکی از دوقلوها ADHD داشته باشد، در همسان ۸۲ درصد و در غیرهمسان ۳۸ درصد برادر یا خواهر او هم داراست.
در نتیجه مطالعات دوقلویی نشان می‌دهد که این اختلال معمولاً از والدین فرد به ارث می‌رسد و ژنتیک حدود ۷۵٪ موارد در کودکان و ۳۵٪ تا ۷۵٪ موارد بالغ را در بزرگسالان تعیین می‌کند.
برانگیختگی مربوط به عملکرد دوپامینرژیک است و ADHD با پایین آمدن عملکرد دوپامینرژیک ایجاد میشود. در این اختلال به طور معمول تعدادی از ژن‌ها درگیر هستند، که بسیاری از آنها مستقیماً انتقال عصبی دوپامین را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
افراد مبتلا به سندرم داون احتمالاً مبتلا به ADHD هم هستند. همچنین این بیماری با اوتیسم، اسکیزوفرنی، اختلال دو قطبی و افسردگی ارتباط ژنتیکی دارد.
عامل محیط
علت بیش فعالی علاوه بر ژنتیک، میتواند برخی از عوامل محیطی نیز باشد. مصرف الکل در دوران بارداری میتواند باعث اختلالات طیف الکل جنین شود که میتواند شامل ADHD یا علائمی مانند آن باشد.
کودکان در معرض مواد سمی خاص، مانند سرب یا بیفنیل‌های کلرینه، ممکن است مشکلاتی شبیه به ADHD ایجاد کنند. قرار گرفتن در معرض دود تنباکو در دوران بارداری میتواند مشکلاتی در پیشرفت سیستم عصبی مرکزی ایجاد کند و خطر ابتلا به اختلال کمبود فشار خون را افزایش دهد.
قرار گرفتن در معرض حشره‌کش‌های ارگانوفسفات کلرپیریفوس و دیالکسیل فسفات با افزایش خطر همراه است. با این حال، شواهد قطعی نیستند.
از دیگر علت بیش فعالی زایمان زودرس شدید، وزن بسیار کم هنگام تولد و بی توجهی شدید، سوءاستفاده یا محرومیت اجتماعی نیز این خطر را افزایش می‌دهد.
برخی از عفونت‌ها در دوران بارداری، هنگام تولد و در اوایل کودکی و همچنین ویروس‌های مختلفی مانند سرخک، آبله مرغان، سرخچه، انترو ویروس (enterovirus) باعث این اختلال میشود.
ارتباطی بین مصرف طولانی مدت اما نه کوتاه مدت، استامینوفن در دوران بارداری و ADHD وجود دارد. حداقل ۳۰٪ از کودکان دارای آسیب دیدگی مغزی بعداً دچار ADHD می‌شوند و حدود ۵٪ موارد ابتلای بیش فعالی به دلیل آسیب مغزی هستند.
برخی مطالعات حاکی از آن است که در تعداد کمی از کودکان، رنگ‌های غذایی مصنوعی یا مواد نگهدارنده ممکن است با افزایش شیوع علائم اختلال کمبود فشار خون یا ADHD شود، اما شواهد ضعیف است. در اقلیت کودکان، عدم تحمل یا حساسیت به بعضی از غذاها ممکن است علائم ADHD را بدتر کند.
تحقیقات از باورهای رایج پشتیبانی نمی‌کنند که ADHD ناشی از خوردن زیاد قند تصفیه شده، تماشای تلویزیون، والدین، فقر یا هرج و مرج خانوادگی است. با این حال، آنها ممکن است علائم ADHD را در برخی افراد بدتر کنند.
در صورت بی توجهی به کودکان بیش فعال و معالجه نشدن آنها احتمال اینکه این افراد در آینده به افسردگی مبتلا شوند و یا در نوجوانی رفتارهای ضد اجتماعی و گاه بزهکارانه داشته باشند زیاد است. بنابراین به والدین توصیه میشود که حتما در دوران کودکی برای معالجه فرزند خود اقدام کنند.
