درمان بیش‌فعالی با نوروفیدبک یکی از روش‌های جدیدی است که امروزه نام آن بسیار به گوشمان می‌رسد. به همین جهت در این مطلب قصد داریم به بررسی میزان اثرگذاری روش آموزشی – درمانی نوروفیدبک بر روی افرادی که دارای اختلال بیش‌فعالی هستند بپردازیم.
اگر با مفهوم نوروفیدبک و این روش درمانی آشنایی ندارید، می‌توانید قبل از خواندن این مقاله به کمک سری مقالات زیر با نوروفیدبک آشنا شوید.
نگهداری از کودک بیش فعال برای هر پدر و مادری سخت و گاهاً طاقت‌فرساست. اغلب والدین وقتی فرزندشان بیش از حد شیطنت یا کارهای خطرناک می‌کند و غیر قابل کنترل می‌شود، پیش خودشان نگران می‌شوند که نکند فرزندشان بیش فعال است. این نگرانی کاملاً به جا و قابل درک است.
اما والدین به جای اینکه نگرانی و استرس به خود راه دهند، تا در مدیریت اوضاع ناتوان شده و کنترل شرایط از دستشان خارج شود، بهتر است آرامش خود را حفظ کرده و ابتدا با این اختلال آشنا شده و اطلاعاتی درباره‌ی آن به دست آوردند.
علاوه بر این بهتر است در مورد راه‌های درمان آن تحقیق کرده و با روش‌های مختلف کنترل و درمان این اختلال آشنا شوند. در نهایت نیز با یک پزشک متخصص مشورت کرده، تا مطمئن شوند آیا کودکشان واقعاً بیش فعال است یا نه؟
در این مطلب ابتدا کمی با بیماری بیش‌فعالی و علائم آن آشنا می‌شویم و سپس با هم بینیم این بیماری چگونه با روش جذاب و جدید نوروفیدبک می‌تواند درمان شود.
بیش‌فعالی چیست؟
اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی که به صورت مخفف ADHD نامیده می‌شود، از نظر آماری یکی از بیشترین اختلال‌های رفتاری – رشدی در سن کودکی و بلوغ است. به طوری که حدود سه تا پنج درصد کودکان در سن مدرسه به بیش‌فعالی مبتلا هستند. همچنین این اختلال در پسران سه تا پنج برابر بیشتر از دختران مشاهده می‌شود.
معمولاً این کودکان بسیار باهوش و با استعداد هستند، با این وجود در مدرسه با درس مشکل پیدا می‌کنند. وقتی هم که بزرگ شدند از جهات مختلف در زندگی دچار مشکلات فراوان می‌شوند. زیرا نمی‌توانند روی درس یا هر کار دیگری تمرکز کنند. کودک بیش فعال دارای ۳ نشانه زیر است:
- کمبود توجه
- بیش‌فعالی
- تکانشگری
این ۳ علامت یعنی رفتار کودک معمولاً همراه با پرتحرکی، بی‌توجهی و رفتارهای ناگهانی است. در این بیماری معمولاً کودک یا حتی بزرگسال توانایی دقّت و تمرکز روی یک موضوع را ندارد. یادگیری در او کند است. فعّالیّت بدنی بسیار بالایی دارد و کارهای بدون تفکر و گاهاً حتی خطرناک انجام می‌دهد.
نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان معمولاً قبل از ورود آنها به مدرسه خودش را نشان می‌دهد. این عارضه بیشتر در دوران ابتدایی برای کودکان و یا در هنگام بلوغ اتفاق می‌افتد. بسیاری از این کودکان، یک یا چند اختلال رفتاری دیگر هم دارند. مثلاً ممکن است یک مشکل روانی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی داشته باشند.
از نشانه‌های رفتاری کودک بیش فعال این است که این کودکان معمولاً بیشتر از بقیه جنب و جوش دارند، جوری که در خانواده و یا مدرسه اطرافیان از دستش شاکی می‌شوند. از جمله مهم‌ترین علائم این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معمولاً به صحبت دیگران توجه نمی‌کند و وسط حرف بقیه می‌پرد.
- در برنامه‌ریزی و تمام کردن تکالیف خود ناتوان است.
- بیشترِ اوقات دست و پاهایش را تکان می‌دهد و مدام در حال حرکت است.
- بیشترِ اوقات در کلاس درس یا مکان‌های دیگری که باید سر جای خود بنشیند، از جایش بلند می‌شود.
- به طور غیرقابل کنترلی به اطراف می‌دود و از هر چیزی بالا می‌رود.
- به کارهایی که باید در حالت نشسته انجامشان داد، هیچ علاقه‌ای ندارد.
- بیشترِ اوقات نمی‌تواند بی‌سر و صدا در بازی شرکت کند. بازی را به هم می‌زند و بقیه کودکان را هل می‌دهد.
- بیشترِ اوقات، بیش از حد صحبت می‌کند.
- اغلب کارهای روزانه را فراموش می‌کند.
- پرحرفی، نداشتن صبر و حوصله یا عصبی و حساس بودن
این اختلال از مشکلاتی است که بسیاری از پدر و مادرها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. نگهداری از کودکانی که اختلال بیش‌فعالی دارند بسیار سخت و نفس‌گیر است.
جای نگرانی اینجاست که این مشکل در بیش از ۶۰ درصد موارد تا دوران نوجوانی و بزرگسالی ادامه خواهد یافت است و اگر به موقع برای درمان آن اقدام نشود، ممکن است در سنین بالاتر به یک مشکل شدید و جدی تبدیل شود.
درمان بیش‌فعالی با نوروفیدبک
کودکان بیش فعال را نباید به حال خود و بدون درمان رها کرد. این کودکان بدون درمان نمی‌توانند رفتار خود را کنترل کنند و در آینده در زندگی اجتماعی و شغلی خود دچار مشکل می‌شوند.
درمان بیش‌فعالی با نوروفیدبک یک روش کاملاً نوین و رو به گسترش برای درمان این اختلال است. امروزه بیشتر از هر زمان دیگری، برای درمان کودکان بیش فعال و کم توجه از نوروفیدبک استفاده می‌شود.
مصرف دارو و روان‌درمانی از روش‌های درمان سنتی این اختلال است. اما مشکل استفاده از داروهای محرک این است که مدت اثر و ماندگاری کمی دارند. همچنین بعد از تمام شدن مدت اثر دارو علائم بیماری برمی‌گردد. علاوه بر آن عوارض داروهای محرک متأسفانه زیاد بوده و گاهاً عواقب جبران ناپذیری دارند.
در روش روان‌درمانی نیز تشخیص نوع بیماری تنها با مصاحبه شکل می‌گیرد و ارزیابی مغز نقش چندانی در سیستم درمانی ندارد. همچنین روان‌درمانی مستلزم این است که بیمار تکالیف محول شده از سوی درمانگر را به درستی انجام دهد.
در حالی که اکثر مواقع انگیزه کافی را نداشته و رو به درمان دارویی می‌آورد. با توجه به اینکه درمان دارویی هم عوارض خاص خود را دارد می‌توان نوروفیدبک را ابزاری در جهت رفع نقص این دو نوع درمان معرفی کرد.
در دو روش قدیمی بالا اثر درمان ممکن است پایدار نباشد و ماندگاری کوتاهی داشته باشد. این در حالی است که استفاده از شیوه درمان بیش‌فعالی با نوروفیدبک اثرات پایدار دارد.
در گزارش سال ۲۰۱۲ آکادمی آمریکایی کودکان، روش نوروفیدبک به عنوان اولین خط پیشگیری از کمبود توجه و پیشگیری از اختلالات توجه در نظر گرفته شد.
بیش از هر درمان دیگر در اروپا و ایالات متحده، از روش نوروفیدبک برای درمان بیش‌فعالی استفاده می‌شود. در گزارش‌های مختلف، حدود ۸۵ درصد از کودکان مبتلا به ADHD با نوروفیدبک بهبود می‌یابند.
اثر درمان بیش‌فعالی با نوروفیدبک
نوروفیدبک در واقع با استفاده از روش دریافت، ثبت و تحلیل امواج مغزی و با کمک تکنیک شرطی کردن مغز عمل می‌کند.
این روش در واقع نوعی یادگیری است. یعنی مغز فرد یاد می‌گیرد چطور با آگاهی از مشکلات خود، خودش را تنظیم کند و اشتباهات عملکردی خود را برطرف نماید.
همان‌طور که ما رانندگی را یاد می‌گیریم و به راحتی آن را فراموش نمی‌کنیم، این نوع یادگیری هم فراموش نمی‌شود.
در درمان بیش‌فعالی با نوروفیدبک در حقیقت مغز مهارت جدیدی به دست می‌آورد. این روش در واقع مؤثر، بی‌خطر و بدون عارضه است.
نتیجه مطالعات دانشمندان افزایش هوش، توجه و افزایش کنترل بر روی عملکرد و رفتار را بعد از انجام درمان با نوروفیدبک ثابت می‌کند.
الگوی امواج مغزی کودکان بیش فعال که از طریق نقشه مغزی یا همان QEEG به دست می‌آید، نشان می‌دهد که در این کودکان نسبت امواج آهستۀ تتا به امواج سریع بتا زیاد است (البته AD/HD انواع متفاوتی دارد اما اصلی‌ترین نشانه افزایش امواج آهسته و کاهش امواج سریع‌تر مغزی است).
در آموزش نوروفیدبک از پروتکل‌هایی استفاده می‌شود که بتوانند مغز را در تقویت امواج ضعیف بتا و سرکوب امواج قوی تتا آموزش دهند. در این افراد گاهی افزایش High beta نیز دیده می‌شود.
با انجام QEEG ثابت شده است میزان انگیختگی در بیمارانی که با نوروفیدبک درمان شده‌اند بیشتر است . درمان با نوروفیدبک برای کودکان بیش فعال توان سیستم مغز را طبیعی می‌کند.
نتایج درمان با نوروفیدبک
در مطالعه‌ای که در سه قسمت توسط لوبار، استاروود، استار وود، و او دانل (۱۹۹۵) درباره تأثیر نوروفیدبک بر AD/HD بر روی ۲۳ نفر انجام شد. تغییرات در EEG، درباره ۳ عملکرد متغیرهای توجه، مقیاس رفتاری و عملکرد هوش پس از درمان مورد ارزیابی قرار گرفت.
در قسمت اول بهبودی معناداری در عملکرد توجه، در قسمت دوم بهبودی معنادار رفتاری در گزارش والدین در قسمت سوم افزایش معناداری در آزمون هوش به دست آمد. این مطالعه تأثیر آموزش نوروفیدبک را روی اندازه‌گیری‌های عینی و ذهنی، هر دو، و تحت شرایط کنترل شده نسبی نشان می‌دهد.
در ژوئن ۲۰۰۵، در یک مطالعه موناسترا و همکارانش به ارزیابی اثرات بالینی نوروفیدبک بر AD/HD پرداختند. این مطالعه نشان داد که نوروفیدبک از لحاظ کارایی در درمان AD/HD، در یک مقیاس ۵ درجه‌ای، مرتبۀ سوم یا «احتمالاً مؤثر» را به خود اختصاص می‌دهد. البته مؤلفان یادآور شدند که رتبه گذاری نوروفیدبک در مورد AD/HD نیاز به مطالعات کنترل شده بیشتری دارد.
آرن و همکاران (۲۰۰۹) نیز در مطالعه‌ای دیگر مشخص کردند که نوروفیدبک از لحاظ کارایی در درمان AD/HD، در یک مقیاس ۵ درجه‌ای، مرتبۀ پنجم یا «کاملاً مؤثر» را برای علائم عدم توجه و تکانشگری دارد و اثرگذاری آن بر روی بیش‌فعالی درجه سه گزارش شده است.
لوفتوس و همکاران (۲۰۱۲) در مطالعه‌ای مروری به بررسی اثربخشی درمان نوروفیدبک بر روی اختلال بیش‌فعالی و عدم توجه که همراه با اختلالات دیگر باشد پرداخته و اثر بخشی درمان را از نظر کارایی درجه ۴ یا «مؤثر» گزارش کردند.
